21. yüzyılın küresel rekabet ortamında, ülkelerin ekonomik refahı ve sürdürülebilir kalkınması inovasyon kapasitelerine, teknoloji üretme ve bunu ticarileştirme becerilerine endeksli.

Hammaddeye dayalı ekonomilerden bilgi ve teknoloji odaklı, katma değeri yüksek bir yapıya geçiş, özellikle gelişmekte olan ülkeler için stratejik bir zorunluluk.

Türkî Cumhuriyetler, doğal kaynak temelli ekonomik yapılarını çeşitlendirerek teknoloji odaklı bir modele dönüştürme çabası içinde. Bu ülkeler, genç nüfus avantajını, jeostratejik konumlarını ve dijital dönüşüm fırsatlarını inovasyon odaklı kalkınma stratejilerine dönüştürmek istiyor.

Bu stratejinin hedeflediği canlı inovasyon ekosistemi, kurum startup iş birliklerinin artmasıyla mümkün olabilir. (Girişimlerle Stratejik Ortaklıklar - Veri Odaklı PoC Projeleri)

Bölgedeki inovasyon ekosistemlerinin gelişimi, kurumsal–startup iş birlikleri, karşılaşılan temel zorlukları ve önerilerimizi özetledik.

Ortak Dinamikler

Türkî Cumhuriyetlerde inovasyon ekonomisinin ana iki dinamiği; devletin güçlü rolü ve genç, teknolojiye hızlı adapte olan nüfus. Eğitim reformları ve uluslararası iş birlikleri ekosistemi güçlendiriyor ancak, finansmana erişim zorluğu, bürokrasi, nitelikli insan kaynağı eksikliği, küçük pazarlar ve altyapı sorunları gibi engeller bulunuyor.

Bu faktörler, inovasyonun büyümesini sınırlasa da, devlet ve özel sektör iş birlikleriyle çözüm arayışları devam ediyor.

Azerbaycan

Azerbaycan, petrol ve doğalgaz zenginliğine dayalı ekonomisini çeşitlendirmek ve sürdürülebilir bir büyüme modeli oluşturmak amacıyla bilgi ve teknoloji odaklı inovasyonu öncelikli alan olarak belirledi.

İnovasyon ekosistemi iş birlikleri:

• İnovasyon ve Dijital Kalkınma Ajansı (IDDA): (Eski adıyla İnovasyon Ajansı) Startup'lara hibe, teşvik, eğitim, mentorluk sağlayan ve ekosistemi koordine eden ana devlet kurumu.
• Teknoparklar ve Kuluçka Merkezleri: Bakü'deki Yüksek Teknolojiler Parkı (High-Tech Park Azerbaijan - Mingachevir ve Pirallahı'da da şubeleriyle), Bakü Mühendislik Üniversitesi Teknoparkı gibi yapılar, startup'lara fiziksel altyapı ve destek hizmetleri sunuyor. Çeşitli özel ve üniversite bünyesinde kuluçka merkezleri de bulunmakta.
• ASAN Xidmət ve ASAN İnnovasiya: Kamu hizmetlerinde verimliliği ve şeffaflığı artıran ASAN Xidmət modeli, GovTech alanında önemli bir başarı. ASAN İnnovasiya ise bu alandaki startup'ları desteklemekte.
• SABAH.HUB tarafından desteklenen Azerbaycan Hızlandırma Programı, kurumsal-startup iş birliğinin en başarılı örneklerinden biri olarak öne çıkıyor. 
• Startup Yarışmaları ve Etkinlikler: "Startup Azerbaijan," "Baku ID" gibi etkinlikler ve çeşitli hackathon'lar, girişimcilik kültürünü teşvik etmekte ve networking imkanları sunmakta.

Azerbaycan'da şirketlerin startup'larla etkileşimi, genellikle büyük bankalar (örneğin Pasha Bank, Kapital Bank), telekomünikasyon şirketleri (örneğin Azercell, Bakcell) ve bazı holdinglerle sınırlı. Bu şirketler, kendi dijital dönüşüm süreçlerini hızlandırmak, yeni ürün ve hizmetler geliştirmek veya sosyal sorumluluk projeleri kapsamında startup'larla çalışıyor. FinTech (Turan Digital Wallet), e-ticaret, tarım teknolojileri (AgTech) ve turizm teknolojileri (TravelTech) potansiyel iş birliği alanları. Ancak, genel olarak kurumsal inovasyon ve startup iş birlikleri henüz başlangıç seviyesindedir. (Turan became the first digital wallet of United Payment operating under a license in Azerbaijan)

AzInTelecom AI Laboratuvarı 7.1 milyon manat (4.1 milyon dolar) yatırımla kuruldu. Startup'ların AI teknolojilerini test etmeleri ve kurumsal müşterilerle pilot projeler yürütmeleri için kritik altyapı sağlıyor. Azercosmos Çin'li STAR.VISION şirketiyle yapay zeka ve uzaktan algılama teknolojileri kullanarak Hazar Denizi'nde iklim değişikliği etkilerini araştıran ortak proje başlattı. Bir yandan da DynaSys Networks ile IoT çözümlerinin Azerspace-1 uydusu üzerinden aktivasyonu geliştiriliyor. (Azercosmos to Offer IoT Solutions Across Its Satcom Network in Partnership with DynaSys Networks)

Kazakistan

Kazakistan, zengin doğal kaynaklarının ötesine geçerek ekonomisini çeşitlendirme ve bilgiye dayalı bir yapıya kavuşturma hedefiyle bölgede inovasyon ve dijitalleşme alanında en iddialı adımları atan ülkelerden biridir. "Dijital Kazakistan" ulusal programı bu vizyonun temelini oluşturuyor.

İnovasyon ekonomisi iş birlikleri:

• Astana Hub: Ülkenin ve Orta Asya'nın en büyük teknoloji parkı olan Astana Hub'ın verimini anlatan performans metrikleri; 1,600 kayıtlı teknoloji şirketi (425+ yabancı katılımlı), 481.5 milyon dolar teknoloji ihracatı (%52 büyüme), 1.3 milyar dolar toplam gelir (%48 artış), 28,000+ yeni istihdam (Kazakhstani Company, Astana Hub Resident, Recognized Among the World’s Best Startups by Google)
• Kuluçka ve Hızlandırıcılar: MOST Business Incubator, Tech Central Asia (eski Almaty Tech Garden) gibi bağımsız ve Astana Hub bünyesindeki yapılar, erken aşama girişimlere destek sağlıyor.
• Üniversiteler: Nazarbayev Üniversitesi, Satbayev Üniversitesi gibi önde gelen eğitim kurumları, kendi teknoparkları, araştırma merkezleri ve girişimcilik programlarıyla ekosisteme katkıda bulunuyor.
• Devlet Destekli Fonlar: QazTech Ventures gibi devlet destekli risk sermayesi fonları, potansiyel vaat eden teknoloji şirketlerine yatırım yapmakta.

Kazakistan'da büyük şirketler ve kamu iştirakleri (örneğin, Kazakhtelecom, bankalar), dijital dönüşüm ve rekabet avantajı elde etmek amacıyla startup'larla iş birliği yapmaya giderek daha fazla ilgi gösteriyor. Etkileşim; kurumsal inovasyon programları, pilot projeler, startup hızlandırıcılarına sponsorluk, kurumsal risk sermayesi (CVC) yatırımları (henüz başlangıç aşamasında) ve başarılı startup'ları satın alma şeklinde takip edebildik. Kaspi.kz gibi FinTech ve e-ticareti birleştiren "super app" örnekleri, hem özel sektörün potansiyelini hem de başarılı bir startup ekosisteminin çıktılarını gösteriyor. Ancak genel olarak özel sektörün katılımı ve risk alma iştahı daha da artırılmalıdır.

Özbekistan

Genç nüfusun girişimciliğe ilgisi artırıyor. IT Park gibi merkezler, Uzum gibi fintech girişimleri sayesinde dikkat çeken bir ivme yakalanmış durumda. Özbekistan'da özel sektörün startup'larla etkileşimi Kazakistan'a kıyasla daha erken bir aşamadadır ancak hızla gelişmekte. Özellikle bankacılık, telekomünikasyon ve perakende sektörlerindeki büyük oyuncular, dijitalleşme ve müşteri deneyimini iyileştirme amacıyla FinTech, e-ticaret ve lojistik alanlarındaki startup'larla iş birliği yapmaya veya kendi inovasyon girişimlerini başlatmaya başladı. Hükümet, özel sektörü bu alana yatırım yapmaya teşvik ediyor. (Meet Uzbekistan’s first unicorn: e-commerce startup Uzum)

İnovasyon ekonomisi iş birlikleri

• IT Park Uzbekistan: Taşkent merkezli IT Park, Özbekistan'ın inovasyon ve startup ekosisteminin kalbi konumunda. Startup'lara vergi teşvikleri, altyapı desteği, kuluçka ve hızlandırma programları, eğitimler ve uluslararası pazarlara erişim konusunda destek sunmakta. Ülke geneline yayılan şubeleriyle ekosistemi demokratikleştirmeyi amaçlanıyor.
• "One Million Uzbek Coders": BAE iş birliğiyle başlatılan bu iddialı proje, gençlere ücretsiz online kodlama eğitimi vererek ülkenin dijital yetenek havuzunu genişletmeyi hedeflemekte.
• Üniversiteler ve Eğitim Kurumları: INHA Üniversitesi Taşkent, Amity Üniversitesi Taşkent gibi uluslararası bağlantılı üniversiteler ve yerel üniversiteler, IT ve girişimcilik odaklı programlar sunuyor. 
• Devlet Teşvikleri: IT şirketleri ve startup'lar için çeşitli vergi indirimleri, sübvansiyonlar ve hibe programları geliştiriliyor.
• Uluslararası Ortaklıklar: Dünya Bankası, USAID gibi kuruluşlar ve çeşitli ülkelerle (Güney Kore, Hindistan, BAE) IT ve inovasyon alanında iş birlikleri geliştiriliyor.

Kırgızistan ve Türkmenistan

Kırgızistan, sınırlı kaynaklarına rağmen özellikle yazılım geliştirme ve IT dış kaynak kullanımı (outsourcing) alanlarında dikkate değer bir potansiyel sergilemekte. High Technology Park (HTP) Kyrgyzstan, ülkenin en önemli inovasyon yapısı. 

Türkmenistan, diğer Türkî Cumhuriyetlere kıyasla daha kapalı bir ekonomik ve siyasi yapıya sahiptir. Hükümet, "Dijital Türkmenistan" stratejisi çerçevesinde kamu hizmetlerinin dijitalleştirilmesi, e-devlet uygulamaları ve telekomünikasyon altyapısının modernizasyonu gibi konulara odaklanmış durumda.

Büyüme için İş Birliği Stratejisi ve PoC 'ler

Teknoloji odaklı iş birlikleri, inovasyon ekonomisini geliştiren en büyük etken. Yerel inovasyon pazarının büyümesi için en sağlıklı strateji, diğer ekosistemlerle iş birliği trafiğinin artırmak.

Teknoloji üretiminde uzman olmayan pazarın bu stratejiye adaptasyonu için, yeniliği test edebilecek güvenli bir iş birliği altyapısına ihtiyacı var.

Kurumlara önerimiz, startup ortak proje çalışmaları için PoC (Proof of Concept) prensiplerine uygun denetlenebilir bir altyapı geliştirmek olur.

PoC bazlı çalışmalar, startup'ların yaratacağı değeri sağlıklı ölçebilmeyi ve bu sayede ortak geliştirilen yeniliklerin diğer ekosistemlere güvenle aktarılmasını destekler.

Kavramsal doğrulama (PoC) yönteminin sağladığı tarafsız proje takibi, risk algısı yüksek her şirket için güvenli bir çerçeve sunuyor.  Bu yöntemin iş birliği çalışmalarına kattığı hız ve bütçe tasarrufu, daha fazla ortak çalışma yapılması için fizibilite yaratabilir. 

PoC'lerde amaç kısa zamanda yalın bir bütçeyle, yenilik geliştirme riski karşılığı kazanımları gösterebilmek. Değerlendirmenin objektif olabilmesi için, ortak çalışma adımlarını takip ve raporlamayı sağlayan araçlar geliştiriliyor. (PoC Takip Araçları)  Zaman tasarrufu, operasyonel verimlilik artışı, sürdürülebilirlik kazanımları, müşteri memnuniyeti, gelir artışı en sık takip edilen çıktılar ve her biri için uygun performans metrikleri belirlemek gerekiyor. 

Bölge devlet teşvikleri, genç girişimci potansiyeli, jeostratejik konumuyla, inovasyon ekonomisinde önemli bir rol oynama potansiyeline sahip.

Bunun için kurum startup iş birlikleri ve diğer ekosistemlerle yaratılacak iki yönlü akış belirleyici olacak.

En etkili yeniliklerin teknolojiyle değil, yeni iş birlikleriyle geleceğine inanıyoruz. PoC, İş birliklerinin yaratılması için birçok alternatifden biri.

Workinlot, yeni iş, yatırım ve dönüşüm fırsatları için, şirket & startup ortak çalışmalarını destekliyor.